Yapay zeka destekli genetik testler, sporcuların potansiyelini ortaya koyarak başarıya giden yolu bilimsel verilerle çiziyor. Prof. Dr. Zeynep Ocak, bu testlerin çocukların hangi spor dalında parlayabileceğini, sakatlık risklerini ve en uygun antrenman yöntemlerini belirlemede nasıl bir rehber olduğunu anlattı.
Onun işi insan genetiği. 50’den fazla hastalık genini tanımlayan Prof. Dr. Naomichi Matsumoto binlerce hastaya tedavi umudu veren bir bilim insanı. Ünlü doktor, insan genetiği, nörogelişimsel bozukluklar ve nadir hastalıkların genetik nedenleri konulu çalışmalarıyla dikkat çekiyor. Örneğin “Demans üeerinde istediğimiz ölçekte dizileme yapabilir ve demansın genetik kodunu daha iyi anlayabilirsek, ilk semptomlar ortaya çıkmadan önce müdahalede bulunabilir ve hastalığın ortaya çıkışını engelleyebiliriz” diyor. Üstelik bu açıklaması sadece demans değil tüm nörodejeneratif hastalıklar için geçerli olabilecek. Habertürk Sağlık Yazarı Ceyda Erenoğlu’nun röportajı
Tamamen kesmek değil, doğru tüketmek önemli
Tatlı tüketimini tamamen yasaklamanın mümkün olmadığını belirten Uzman Diyetisyen Ceren Turan, “Sağlıklı bireylerde günlük kalorinin yüzde 10’undan azı ilave şekerden gelmeli. Bu da bayramda günde 1 küçük kase sütlü tatlı veya 1 dilim şerbetli tatlı ile sınırlandırılmalı” diyor. Özellikle “4 dilim baklava ile 1 dilim aynı şey değil, porsiyon kontrolü her şeydir” diyerek ölçülü tüketimin altını çiziyor. Diyetisyen Turan, şerbetli ve ağır tatlılar yerine daha hafif seçeneklerin tercih edilmesini öneriyor. “İlave şekersiz sorbe, 1 top sade dondurma, 2 kare bitter çikolata, hurma özüyle tatlandırılmış sütlü tatlılar, yoğurt ve meyve bazlı karışımlar gibi seçenekler hem lezzetli hem de daha masum” ifadelerini kullanıyor.
Tatlıyı günün erken saatlerinde tüketin
Araştırmalar, tatlının öğle yemeğinden sonra tüketildiğinde vücudun şekeri daha iyi tolere ettiğini gösteriyor. Uzman Diyetisyen Ceren Turan, “Gece saatlerinde metabolizma yavaşlar, tatlı yemek bu saatlerde yağ depolanmasını artırabilir. Tatlıyı gün içinde, özellikle öğle sonrası küçük bir atıştırmalık şeklinde tüketmek en sağlıklısıdır” diyor. Tatlı sonrası mide yanması, gaz ve şişkinlik gibi rahatsızlıklar sıkça görülüyor. Diyetisyen Turan, “Şekerli ve yağlı tatlılar midenin boşalmasını geciktirir. Tatlıdan sonra 10 dakikalık yürüyüş, şişkinlik ve kan şekeri dalgalanmalarını azaltır. Ayrıca nane, rezene çayı gibi bitkisel içecekler de sindirime yardımcı olur” şeklinde önerilerde bulunuyor.
Tatlıyla birlikte çay-kahve tüketiminde dikkatli olunmalı
Bayramda tatlı ikramlarının ardından geleneksel olarak tüketilen çay ve kahve, kimi zaman sindirim sistemi üzerinde olumsuz etkilere yol açabiliyor. Özellikle mide hassasiyeti ve demir emilimi açısından bu alışkanlıkların zamanlaması oldukça önemli. Diyetisyen Turan, “Tatlı ile birlikte şekersiz çay veya kahve tüketilebilir; ancak kafein reflüyü tetikleyebilir. Ayrıca demir emilimini engellediği için özellikle etli bir yemeğin ardından hemen çay-kahve içilmemeli, en az 1 saat beklenmeli” uyarısında bulunuyor. Diyabet hastalarının özellikle dikkatli olması gerektiğini belirten Diyetisyen Turan, “Tatlı tüketmek isteyen diyabet hastaları, aynı öğündeki ekmek ya da pilav gibi karbonhidratları azaltarak denge sağlayabilir. Bitter çikolata, meyveli hafif tatlılar veya küçük porsiyon kuru meyve tercih edilebilir. İnsülin kullanan hastalar ilaç dozlarını aksatmamalı ve kan şekerini düzenli takip etmeli” diyor.
Et ve tatlı aynı öğünde tüketilmemeli
Protein ve şekerin birlikte sindiriminin zor olduğunu vurgulayan Turan, “Etli yemeklerin ardından hemen şerbetli tatlı yemek mideyi zorlar. Tatlıyı ana yemekten sonra ara öğün olarak tüketmek ya da ayrı bir zaman diliminde yemek daha doğrudur” şeklinde açıklıyor.
Tatlıyı nasıl dengeleyebiliriz?
Tatlı tüketildiyse mutlaka yanında yoğurt, süt gibi protein veya sebze gibi lifli besinler alınması gerektiğini söyleyen Uzman Diyetisyen Ceren Turan, “Bu denge, kan şekerinin ani yükselmesini önler. Ayrıca tatlıyı planlayarak yemek, öğünlerdeki diğer karbonhidratları azaltmak gibi stratejiler çok işe yarar” diyor. Uzman Diyetisyen Ceren Turan, bayramın ardından mideyi rahatlatmak ve sindirim sistemini dengelemek için şu önerileri sıralıyor:
-Bol su tüketimi
-Taze sebze ve meyve ağırlıklı öğünler
-Yoğurt, kefir gibi probiyotik gıdalar
-İşlenmiş gıdalardan uzak durmak
-Günlük hareketi artırmak
-Lifli ve doğal besinleri ön plana almak
Tatlıdan sonra kısa bir yürüyüş büyük fark yaratır
Tatlıyı yedikten hemen sonra yapılacak 10 dakikalık hafif bir yürüyüşün bile şekerin emilimini yavaşlattığını belirten Diyetisyen Turan, “Tatlı sonrası hareketsizlik, şekerin yağa dönüşmesini hızlandırır. Oysa küçük bir yürüyüş insülin yanıtını düzenler ve tatlı krizlerinin zararını azaltır” diyerek sözlerini noktalıyor. Tatlıdan tamamen vazgeçmek zorunda değilsiniz. Ancak ne zaman, ne kadar ve nasıl tüketeceğinizi bilirseniz hem lezzetten hem sağlıktan ödün vermezsiniz. Bu bayramda tatlı keyfiniz sağlığınızı gölgelemesin!
Yaz mevsiminin yaklaşmasıyla birlikte pek çok kişi fit bir vücuda sahip olmanın yollarını arıyor. Beslenme ve Diyet Uzmanı Bensu Enyüksek, yaza formda girmenin 7 etkili yolunu anlattı.
Bu belirtilere dikkat
Baş ve boyun kanserlerinin en önemli sebeplerinden birinin sigara olduğunu belirten Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Bülent Evren Erkul, “Bu kanser türünde belli belirsiz şikayetler sebebiyle erken tanı evresi genellikle kaçırılıyor. Erken tanı sağlayan özel bir tarama yöntemi olmasa da tütün ve tütün ürünlerinden uzak durmak gibi koruyucu yaşam tarzı alışkanlıklarına önem vermek ve küçük belirtileri hızlıca fark edebilmek çok kıymetli. Kişi kendini iyi dinlemeli ve inatçı ses kısıklığı, tekrarlayan burun kanamaları, iyileşmeyen yaralar, yeni fark edilen ya da büyümeye devam eden baş boyun kitleleri, geçmeyen nefes darlığı gibi şikayetlerde mutlaka bir sağlık merkezine başvurmalı” dedi.
Erkeklerde daha sık görülüyor
Boynun alt sınırı olan köprücük kemikleri ile üst sınırı olan kafa tabanına kadar olan bölgede beyin ve omurilik dışındaki geniş bir bölümü kapsayan baş-boyun kanserlerinin erkeklerde daha sık görüldüğünü belirten Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Bülent Evren Erkul, “Erkeklerde daha sık görülmesiyle birlikte genetik yapının ve sonradan gelişen bazı bozuklukların da etkisi büyük. Türkiye’de baş boyun kanserleri içinde erkeklerde en sık gırtlak kanseri kadınlarda ise en sık tiroit kanseri ile karşılaşılıyor. Listenin ikinci sırasında ise her iki cinsiyet için de ağız içi kanserleri var” dedi.
40 yaş ve üzeri daha büyük risk taşıyor
Dünyada en sık görülen kanserlerin arasında 6’ncı sırasında yer alan baş ve boyun kanserlerinin genel olarak 50 ve üstü yaşlarda görüldüğünü açıklayan Erkul, “Yine de erken yaşlarda da boyunda şişlik ya da kitle gibi şikayetlerle gelen hastalar mutlaka baş boyun kanserleri açısından değerlendirilmeli ve kesin tanı için detayı incelenmeli. Çocuklarda bile nadiren de olsa genetik yatkınlık, mutasyonlar ve küçük yaşlarda alınan radyoterapilerin tetikleyici etkileriyle sarkomlar, farklı tümörler ve lenfomalar görülebiliyor” şeklinde konuştu.
Geçmeyen ses kısıklığı güçlü bir sinyal
Baş ve boyun kanserlerinde tümörün yerleştiği yere göre belirtilerin de farklılaşabileceğini dile getiren Erkul, “Örneğin en sık karşılaşılan gırtlak ve ağız içi kanserlerinde ses kısıklığı ve ağız içinde geçmeyen yaralar görülüyor. Ya da daha nadir görülen burun içindeki tümörlerde burun kanamaları, burun tıkanıklığı, yüz ve ağızda yaralar gibi şikayetler ortaya çıkabiliyor. Bunlara ek olarak baş ve boyun bölgesinde ortaya çıkan şişlik ve kitleler de takip edilmesi gereken ciddi semptomlar arasında” şeklinde konuştu.
İl Sağlık Müdürlüğü bünyesinde hizmet veren mobil mamografi aracında son 1,5 yılda 6 bin 988 kadına meme kanseri taraması yapıldı
Vajinal doğum nedir ve kimler için uygundur?
Vajinal doğum, bebeğin annenin doğum kanalından geçerek dünyaya geldiği doğum yöntemidir. Dr. Soysal, bu doğum şeklinin genellikle aşağıdaki durumlarda tercih edildiğini vurguladı:
-Anne ve bebeğin genel sağlık durumunun iyi olması
-Bebeğin doğum pozisyonunun uygun olması
-Annede doğuma engel bir anatomik veya medikal sorun bulunmaması
-Gebelik haftasının tamamlanmış olması
-Önceki doğumun vajinal yolla gerçekleşmiş olması
Eğer bu koşullar sağlanıyorsa, vajinal doğum hem anne hem de bebek için birçok yönden avantaj sağlar.
Anne sağlığı üzerindeki etkileri
Vajinal doğum, annenin hem doğum sonrası iyileşme sürecini hem de uzun vadeli sağlık durumunu olumlu yönde etkileyebilir. Cerrahi müdahale gerektirmediği için, genellikle daha hızlı bir toparlanma sağlar ve anneliğe adaptasyon sürecini kolaylaştırır. Dr. Soysal, kısa vadede vajinal doğumun avantajlarını şu şekilde belirtiyor:
-Daha kısa sürede iyileşme
-Cerrahi komplikasyon riskinin düşük olması
-Emzirmeye daha erken başlanması
-Hareket kabiliyetinin kısa sürede geri kazanılması
Uzun vadede ise:
-Pelvik taban kaslarında zamanla zayıflık gelişebilir
-İlk aylarda cinsel ilişkide ağrı veya isteksizlik görülebilir
-Rahim içi yapışıklık riski daha düşüktür
-Annelik duygusuna adaptasyon süreci daha hızlı gelişebilir
Bebeğe sağladığı avantajlar var
Vajinal doğum sadece anneler için değil, bebekler için de birçok fayda sağlıyor. Op. Dr. Sema Soysal bu faydaları aşağıdaki şekilde sıralıyor:
-Doğum kanalından geçerken akciğerlerdeki sıvılar atılır, bu da solunum problemlerinin riskini azaltır.
-Doğum sırasında bebeğin doğum kanalındaki faydalı bakterilerle teması bağışıklık sistemini güçlendirir.
-Anneyle erken ten teması ve emzirmeye daha çabuk başlanması, bebekte bağlanma duygusunu geliştirir.
Vajinal doğumla dünyaya gelen bebekler, doğum kanalındaki yararlı mikroorganizmalarla temas ettikleri için, sezaryene göre daha güçlü bir bağışıklık sistemine sahip olabilirler. Ayrıca doğumdan hemen sonra emzirmeye başlanması, bu bağışıklık desteğini artırır. Sezaryen oranlarındaki artışın ardında sadece tıbbi nedenler yok. Anne adaylarının ağrı korkusu, doğumu planlama isteği, bazı sağlık çalışanlarının olası komplikasyonlara karşı sorumluluktan kaçınma eğilimi gibi sosyal etkenler de bu durumu etkiliyor. Ayrıca ileri yaş gebelikler, çoğul gebelikler ve daha önce geçirilmiş sezaryen öyküsü de tıbbi nedenlerle sezaryeni zorunlu kılabiliyor.
Psikolojik katkıları bulunuyor
Vajinal doğum yapan annelerde, doğum sürecini tamamlamış olmanın verdiği başarma hissi sayesinde özgüven artışı yaşanabiliyor. Doğal olarak salgılanan oksitosin hormonu annenin gevşemesine ve bebekle sağlıklı bağ kurmasına katkı sağlıyor. Bu da annenin doğum sonrası döneme daha hızlı adapte olmasına yardımcı oluyor. Op. Dr. Sema Soysal’a göre, ağrı korkusu kadınları vajinal doğumdan uzaklaştıran en temel psikolojik engellerden biri. Bu korku, kaygı düzeyini artırarak doğum sürecinde panik yaratabiliyor ve doğumun doğal ilerleyişini sekteye uğratabiliyor. Doğru eğitim ve psikolojik destekle bu korkunun üstesinden gelmek mümkün. Dr. Soysal cerrahi müdahale gerektirmeyen bu doğum yönteminde iyileşme süreci çok daha hızlı olduğunu söylüyor. Vajinal doğumun avantajlarını ise şu şekilde belirtiyor:
-Hastanede kalış süresi daha kısadır
-Hareket kabiliyeti daha çabuk geri gelir
-Bağırsak ve mesane fonksiyonları kısa sürede normale döner
-Günlük yaşama dönüş süreci sezaryene göre daha rahattır
Vajinal doğuma hazırlık süreci nasıl olmalı?
Anne adayları doğuma pelvik taban egzersizleri (Kegel), çömelme egzersizleri, yürüyüş ve yoga ile hazırlanabilir. Ayrıca nefes ve gevşeme teknikleri, doğumun daha rahat geçmesini sağlar. Doğuma hazırlık kursları, eşli doğum planlaması ve profesyonel destek de oldukça önemlidir. Op. Dr. Sema Soysal, doğum korkusunun azaltılması ve vajinal doğumun teşviki için toplumsal düzeyde bilinçlendirme çalışmaları yapılması şart olduğunun altını çiziyor. Eğitim seminerleri, doğuma hazırlık kursları ve medya desteği ile doğal doğuma olan güven artırılabilir. Dr. Soysal, “Vajinal doğum vücudu bozar” düşüncesi bilimsel dayanağı olmayan bir inanış olduğunu belirtiyor. Sağlıklı bir şekilde gerçekleşen doğumun kalıcı hasara yol açması beklenmez. Geçici değişiklikler olabilir; ancak doğru bakım ve egzersizlerle beden kısa sürede toparlanır.
Sezaryenin zorunlu olduğu durumlar nelerdir?
Bazı beklenmedik olumsuz durumlarda ise sezaryen hayat kurtarıcı olabilir. Dr. Soysal sezaryenin gerektiği durumları şöyle sıralıyor:
-Bebeğin oksijen eksikliği yaşaması (fetal distres)
-Uygun olmayan doğum pozisyonlar
-Plasenta sorunları
-Doğumun ilerlememesi
-İleri yaş gebelik, çoğul gebelik
-Anne sağlığını tehdit eden kronik hastalıklar
Bu gibi durumlarda sezaryen kararı, hekimle anne adayının birlikte alacağı, tıbbi gerekliliğe dayalı bir karardır. Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Op. Dr. Sema Soysal, anne adaylarının doğuma yönelik korkularını aşmaları ve bilinçli tercihler yapmaları için profesyonel destek almalarını öneriyor. Vajinal doğumun hem fiziksel hem de psikolojik faydaları göz önüne alındığında, doğru bilgi ve hazırlıkla güvenle gerçekleştirilebileceğini vurguluyor.