Genetiğin şifreleri çözülüyor

Doğada vakit geçirmeyi sevenler, piknik tutkunları ya da tarım ve hayvancılıkla uğraşanlar için kene ve sinek ısırıkları arasındaki farkı bilmek hayati önem taşıyor. Özellikle yaz aylarında artan kene vakaları, hem insanlar hem de evcil hayvanlar için ciddi sağlık riskleri oluşturuyor. Peki, bir ısırıkla karşılaştığınızda bunun sinek mi yoksa kene mi olduğunu nasıl anlarsınız?

Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Sosyal medya, her gün yeni bir çılgın akıma sahne oluyor. Üstelik bu trendler öyle etkili ki sağlıktan giyime, alışverişten beslenme alışkanlıklarına kadar günlük hayatımızı baştan sona şekillendiriyor.Bilinçli kullanıcılar neyin kendilerine iyi gelip gelmeyeceğini tartsa da herkes bu konuda o kadar şanslı değil. Dünyayı kasıp kavuran bu sosyal medya furyalarına şimdi bir yenisi daha eklendi: ‘Proffee’.

Adını protein ve coffee (kahve) kelimelerinin birleşiminden alan bu akım, sade kahvenin içine protein tozu ekleyerek tüketmenin hem sağlıklı hem de tok tutucu bir formül sunduğunu öne sürüyor. Ancak bu karışım gerçekten sanıldığı kadar masum mu? Aylarca tartışılan bu popüler içeceği, işin uzmanına sorduk.

İÇİNE TATLANDIRICI DA EKLİYORLAR

Son dönemin en dikkat çeken trendlerinden biri olan Proffee, sosyal medyada her kullanıcı tarafından farklı tariflerle paylaşılıyor. Proffee tüketenler, bu karışımın hem kas oluşumunu desteklediğini hem de kahvenin antioksidan etkisiyle birleşerek enerji verdiğini ve metabolizmayı hızlandırdığını savunuyor.Ana malzemeleri sade kahve ve protein tozu olan bu içecek, özellikle günlük protein ihtiyacını besinlerle karşılayamayanlar için popüler hale geldi. TikTok’ta doğan bu akım, ilk başta protein alımını artırmak ve kahveyi daha dengeli bir içeceğe dönüştürmek amacıyla ortaya çıktı. Ancak zamanla işin rengi değişti.

Bugün sosyal medyada paylaşılan tariflerde görsellik, içeriğin önüne geçmiş durumda. Kullanıcılar, kahvenin içine yalnızca protein tozu değil, aynı zamanda çeşitli tatlandırıcılar ve aromalar da eklemeye başladı. Hâl böyle olunca, bir zamanlar sağlıklı olarak pazarlanan bu içecek, şeker yüklemesine dönüşmeye başladı. Bu da beraberinde şu soruyu getirdi:Proffee gerçekten sağlıklı mı? Protein tozu kullanımı hâlâ tartışma konusuyken, onu kahveyle karıştırmak gerçekten doğru mu?Tüm bu soruları Nefroloji Uzmanı Prof. Dr. Gökhan Temiz ile konuştuk.

BÖBREĞE YÜK BİNİYOR OLABİLİR

Açıklamalarına protein tozu hakkındaki henüz cevaplanmamış soruların yanıtlarını vererek başlayan Prof. Dr. Temiz, “Proteinler vücudumuzın yapı taşları olduğundan doğal olarak en bilinen faydası, kas protein sentezini tetikleyerek kas kütlesinin artması ve güçlenmesine katkıda bulunmasıdır. Özellikle antrenman sonrası kas ağrılarını azaltır ve iyileşme sürecini hızlandırır. Bunun yanı sıra özellikle diyet yapan insanlarda doyurucu etkisi sayesinde tokluk hissini artırabilir ve bu da kilo verme veya kilo kontrolü süreçlerinde aşırı karbonhidrat tüketimini azaltmaya yardımcı olabilir. Kas kazanımının bir sonucu olarak kemik sağlığını da olumlu yönde etkileyebilir ve yaşlılarda kas kaybı ve bunun sonucunda gelişebilecek kırık ihtimalini azaltabilir. Ancak öte taraftan böbreğin iş yükünü artırarak ya da özellikle yatkınlığı olan hastalarda taş oluşumunu artırarak böbrek sağlığını olumsuz etkileyebilir” dedi.

Prof. Dr. GökhanTemiz, “Protein tozu ve kahve ikilisini birleştirmenin böbrekler üzerindeki potansiyel etkileri, içerdiği bileşenlerin miktarına ve kişinin mevcut böbrek sağlığına bağlı olarak hem olumlu hem de olumsuz yönler taşıyabilir“ dedi. Sağlıklı bireylerde, Proffee’nin böbrekler üzerinde doğrudan bir olumsuz etki yaratmasının kısa dönemde beklenmediğini ileten Prof. Dr. Temiz, “Aksine belirli durumlarda faydalar sağlayabilir. Örneğin Proffee’nin içindeki protein, kas kütlesinin korunmasına ve antrenman sonrası onarımına yardımcı olabilir. Sporcular için egzersiz yapılan dönemlerde yeterli protein alımı oldukça önemlidir ancak çağımızda hayatın çok hızlı akması bazen diyet dengesizliklerine ve yetersiz ya da eksik beslenmeye yol açabilir“ dedi.

‘YÜKSEK PROTEİN KRONİK BÖBREK HASTALIĞINI İLERLETEBİLİR’

Bununla birlikte kahvede bulunan polifenol ve diğer biyoaktif bileşenlerin, antioksidan özellikleri sayesinde hücresel hasarı azaltarak böbrekler de dahil olmak üzere genel organ sağlığını belli bir noktaya kadar destekleyebileceğinin altını çizen Prof. Dr. Temiz, “Ancak bütün bunların yanısıra ölçüsüz ve aşırı protein alımı, böbrekler üzerinde artan bir süzme yükü oluşturabilir. Her ne kadar sağlıklı böbrekler bu artan yükü genellikle tolere edebilirken, uzun süreli ve aşırı yüksek protein alımı özellikle altta yatan bir böbrek hasarı da varsa böbrek fonksiyonlarında ilerleyici bir düşüşe katkıda bulunabilir. Kronik böbrek hastalığı (KBH) olan bireylerde, yüksek protein alımı hastalığın ilerlemesini hızlandırabilir“ diyerek konunun önemini vurguladı.

Özellikle kahvaltı yapmaya vakti olmayanlar ya da sabah egzersizini tercih edenler için dengeli şekilde hazırlanmış bir bardak Proffee’nin hem zihinsel berraklık hem de fiziksel dayanıklılık açısından güne güçlü bir başlangıç yapmanın pratik bir yolu olduğuna inanılıyor. Prof. Dr. Temiz bu durumu, “Günümüzün bence temel sorunu trend olan bir şeyin çok abartılarak tüketilmesi. Proffee yukarıda da bahsettiğim gibi belli ölçülerde ve sağlığı buna uygun olan kişilerde kullanılırsa keyif verici olabilir ancak unutulmamalı ki suyun bile fazlası vücudumuziçinzararlı“ diyerek yorumladı.

KAHVEYE LİMON KATAN DA VAR HİNDİSTAN CEVİZİ EKLEYEN DE

Üstelik kahvenin içine yalnızca protein tozu eklenmiyor. Sosyal medyada kahveyelimon, Hindistan cevizi gibi gıdaların eklendiği tarifler de var.Peki özellikle aç karnına içildiğinde daha etkili olduğu düşünülen bu karışımları tüketmek doğru mu? Prof. Dr. Temiz, “Kahvenin içine limon, Hindistan cevizi gibi gıdalar eklemek asla sağlıklı bir öğünün yerine geçemez. Aç karnına kahve tüketmek özellikle sabah kalkar kalkmaz kahve tüketmek kan şekerinde dalgalanmalara, kortizol seviyesinde artışa, mide asiditesinde artışa ve insülin direnci gibi durumlara yol açabilir. Kahvenin kendisi de oksalat içerdiğinden çok tüketilmesi durumda ya da yatkınlığı olan bireylerde böbrek taşı gelişimini kolaylaştırabilir” diyerek sözlerini noktaladı.

Konya’da 10 yaşındaki oğlu, okulda arkadaşı tarafından boğazının sıkılması sonucu nefessiz kalarak hastanelik olan ve yoğum bakımda yaşam mücadelesi veren acılı baba Ramazan Taşkın ve ailenin bekleyişi sürüyor

İzmir’in Karaburun ilçesindeki arı çiftliğinde, başta alerji, solunum yolu hastaları ve bağışıklık sistemi zayıf kişilere tedavi süreçlerine destekleyici olarak apiair (arı havası) uygulanıyor

Yeşilay Genel Başkanı Mehmet Dinç, bağımlılığa başlamanın yüzde 80 oranında akran çevresinden kaynaklandığını belirtti

YAŞAM KAYBINA YOL AÇABİLİYOR

Boğmaca, tıbbi adıyla pertussis, solunum yollarını etkileyen, son derece bulaşıcı ve özellikle bebeklerde yaşam kaybına varabilen sonuçlar doğurabilen bakteriyel bir hastalık. Dünya genelinde yıllık 20-40 milyon civarı boğmaca vakası olduğunun tahmin edildiğine dikkat çeken Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Manolya Kara, “Maalesef her yıl yaklaşık 300.000 kişi (çoğu çocuk) boğmaca sebebiyle hayatını kaybetmektedir” dedi. En büyük riskin bağışıklık sistemi henüz gelişmemiş ve aşı serilerini tamamlamamış yeni doğanlarda olduğunu hatırlatan Doç. Dr. Kara, “Boğmaca, özellikle bir yaş altı bebeklerde nefes durmasına, beyin içi kanamaya, nöbetlere ve hatta yaşam kaybına yol açabilecek kadar ağır seyredebiliyor” diyerek hastalığın ciddiyetine dikkat çekti.

“İLK HAFTALARDA SOĞUK ALGINLIĞI İLE KARIŞTIRILABİLİYOR”

Hastalığın üç evrede ilerlediğini belirten ve özellikle ilk haftalarda soğuk algınlığıyla karıştırıldığını, bu dönemde bulaşıcılığın da en yüksek seviyede olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Kara, sözlerine şöyle devam etti: “Hastalık genellikle 3 evrede seyreder ve belirtiler zamanla şiddetlenir. Hastalığın başlangıcındaki “kataral evre” yaklaşık 1-2 hafta sürmekte olup, bu evrede hastaları basit bir soğuk algınlığından ayırt etmek mümkün değildir. Hafif ateş, burun akıntısı, hafif öksürük, halsizlik, gözlerde sulanma gibi “nezle” benzeri bulgular gözlenir. Bu dönem, bulaşıcılığın en yüksek olduğu evredir. Hastalığın 2.evresinde (paroksizmal evre; 2-6 hafta) klinik bulgular belirginleşir. Çocuklarda morarmanın eşlik ettiği peşpeşe öksürük, derin bir iç çekme şeklinde nefes alma ve arkasından çoğu zaman kusma gözlenir. Bu evrede öksürükler o kadar şiddetli olabilir ki, bu sırada hastada beyin içi kanama, kaburgalarda çatlaklar ve nöbet geçirme gibi şiddetli komplikasyonlar gözlenebilir. Sonraki evrede (iyileşme evresi) öksürük nöbetleri azalır ama haftalarca sürebilir. Genel durum düzelir. Ancak, bu dönemde başka bir solunum yolu enfeksiyonu öksürüğü yeniden alevlendirebilir.”

BOĞMACA BEBEKLERDE ÇOK CİDDİ SEYREDİYOR!
Doç. Dr. Kara, “Boğmaca, yoğun ve kontrol edilemeyen öksürük nöbetlerine neden olur. Bu nöbetler solunum güçlüğüne, kusmaya, bayılmaya ve hatta kaburga kırıklarına yol açabilir. Bebeklerde nefes durmasına (apne) ve ciddi akciğer enfeksiyonlarına neden olabilir. Bu tablo nedeniyle hastalık çok ciddi seyreder” dedi.

“KOLAYCA YAYILIR, TOPLUM SAĞLIĞI İÇİN DE RİSK OLUŞTURUR”
Doç. Dr. Manolya Kara’nın verdiği bilgiye göre, boğmaca, öksürük ve hapşırıkla çok kolay yayılabiliyor ve kalabalık yerlerde hızla bulaşabiliyor. Özellikle ergenler ve genç erişkinlerin hastalığı hafif bulgularla geçirebileceğinden, çevreye kolaylıkla bulaştırabileceğine işaret eden Doç. Dr. Kara, “Bunun yanında yaşlılar, bağışıklık sistemi zayıf kişiler ve hamile kadınlar için de risklidir. Toplum bağışıklığı (sürü bağışıklığı) sağlanamazsa salgınlar artabilir. Aşıyla önlenebilir bir hastalık olmasına rağmen, bağışıklığın zamanla azalması ve aşılanma oranlarının düşmesi nedeniyle dönem dönem salgınlar görülebilir. Aşılanmamış kişiler toplumda hastalığın yayılmasına katkıda bulunabilir. Bu nedenle boğmaca önlenmesi gereken, ciddi ve toplum sağlığı açısından önemli bir hastalıktır” diye konuştu.

“BEBEKLERİ KORUMANIN EN ETKİLİ YOLU: ANNENİN AŞILANMASI”
Bu tablonun önüne geçmek ve toplumsal korunmaya destek olmak amacıyla atılan bu adımı değerlendiren Kadın Hastalıkları, Doğum Uzmanı Dr. Zeynep Ece Utkan Korun, sözlerine şöyle devam etti: “Boğmaca aşısı çocuklara 2. aydan itibaren yapılmaya başlanıyor. Fakat bu süre zarfında bebek tamamen savunmasız durumda kalıyor. Bunun yanında anne adaylarının bağışıklığı, bebeğe doğumdan önce antikor geçişi ile koruma sağlanabiliyor. Eğer anne gebelikte Tdap aşısı olursa, vücudunda oluşan antikorlar plasenta yoluyla bebeğe geçer ve onu doğumdan sonraki ilk aylarda korur. Bu koruma hayati önem taşır. Bu nedenle her gebelikte Tdap aşısı yapılması önerilmektedir.”

AŞI NE ZAMAN VE KİMLERE YAPILACAK?
Yeni uygulama kapsamında boğmaca aşısının gebeliğin 18 ile 36. haftaları arasında, tercihen 20. haftadan sonra yapılacağı bilgisini veren Uzman Dr. Utkan Korun şunları ekledi: “Daha önceki gebeliğinde bu aşıyı olmuş bir kadın, yeni gebeliğinde tekrar yaptırmalı. Çünkü bağışıklık zamanla azalacağı için aşı her gebelikte tekrarlanmalıdır.” Boğmaca aşısı uygulamasının ABD, İngiltere, Kanada ve birçok Avrupa ülkesinde uzun süredir devam ettiğini hatırlatan Uzm. Dr. Korun, en çok merak edilen konulardan biri olan aşının güvenilirliği konusunda şu bilgileri aktardı: “Bu aşı inaktif, yani ölü aşıdır. Canlı mikrop içermez. Dolayısıyla gebelikte uygulanması güvenlidir. Yan etkileri genellikle hafiftir; enjeksiyon yerinde ağrı, hafif ateş ya da halsizlik gibi geçici durumlar görülebilir.”

ANNE ADAYLARINA ÇAĞRI: AŞINIZI GECİKTİRMEYİN
“Unutmayın, sizin bağışıklığınız, bebeğinizin ilk savunmasıdır” diyerek tüm anne adaylarını bu konuda bilinçli davranmaya davet eden Dr. Zeynep Ece Utkan Korun, sözlerini şöyle tamamladı: “Gebeliğinizin ikinci trimesterine girdiğinizde, takiplerinizi yapan hekiminizle mutlaka bu konuyu görüşün. Aşıyı Aile Sağlığı Merkezinizde veya hastanenizde ücretsiz olarak yaptırabilirsiniz.”